Angkinin ang Pagbabago! Talumpati sa SONA 2009, 27 Hulyo 2009

Angkinin ang Pagbabago!
Talumpati sa SONA 2009

Sino sa atin ang gusto ng tunay na pagbabago?

Walang pagbabago kung 70% ng mamamayan–mas marami ang ayaw na—ang di na naniniwala kay Arroyo.

Walang pagbabago kung ikasiyam nang inuulit-ulit ang dispalsipikadong talumpati sa Konggreso, na parang ang tatanga nating lahat.

Walang pagbabago kung may tulad ng labingtatlong taong Marinela na nagpapatiwakal, nagbigti kaysa humingi ng pam-project sa eskwelahan sa amang kakakurampot lang ang kita.

Walang pagbabago kung may tulad pa rin ni Melissa Roxas, dinampot, tinortyur, pinakawalan ng militar, pero pinagbibintangan pa rin na mga NPA ang may kagagawan.

Walang pagbabago kung ang bagong panahon sa bansa ay di na tag-ulan o tag-araw kundi ang klima ng taggutom o climate of hunger, na isang beses na lamang nakakakain ang mga pamilya sa bawat araw.

Walang pagbabago hanggang nananatili si Arroyo sa kapangyarihan.

Mamamayan ang mapagpasya, bayan ang huhusga. Kailangang matiyak na mawala si Arroyo sa susunod na taon.

May pagbabago dahil may tulad ni Melissa Roxas na kahit may ligalig, handang harapin ang mga nagpahirap sa kanya sa detensyon, at ipaglaban ang kanyang karapatan at iba pang nabiktima ang kanilang karapatang pantao.

May pagbabago dahil may tulad ng mga unyonista ng Triumph International na ipapasara ang pabrika sa Taguig, na patuloy na ipinaglalaban ang kanilang mga karapatan.

May pagbabago dahil nandito tayo ngayon taon-taon, daan-daang kumilos para sa tunay na SONA ng bayan.

Angkinin natin ang pagbabago. Karapatan nating baguhin ang opisyal at gobyerno tungo sa tunay na maglilingkod sa interes ng mamamayan. Kailangan nating itatag ang pagbabagong aakda ng kinabukasang ikakabuti ng lahat: reporma sa lupa, edukasyon, trabaho, katarungan, pambansang industrialisasyon, makabayang kultura.

Sa natitirang 345 araw ni Arroyo, tiyakin natin na siya at ang kanyang mga alipores ay mawala. Itatag ang goberyno ng mamamayan. Itatag natin ang ating pambansang kinabukasan.

Let’s do this! Pasintabi Column, Pinoyweekly.org

imahen mula sa Arkibongbayan.org

Let’s do this!

May mga one-liner na binabanggit sa sarili sa angkop na pagkakataon. Tuwing dadalo ako sa pagkilos, ito ang nasasambit ko. Sa pagkakataon ng paghahanda para sa SONA ni Arroyo, sa pagtiyak na ito ang kanyang magiging huli, kahit pa kasagsagan ng init, sumama ako sa walk sa University Oval.

Mula sa Masscom, patungo at pabalik ng Quezon Hall ang ruta. Maalinsangan ang oras ng alas-kwatro, pero mainit din ang damdaming nais iparating. Bawat kolehiyo ay huminto ang martsa, inaantay ng iba pang pumuwesto na sa sunduan.

May maiksing programa sa bawat kolehiyong tinapatan. Hanggang sa magkabuhol ang trafik. Inisip ko, ito ang mga pagkakataong sinisisi ng mga nakasakay ang raliyista kung bakit sila natatagalan sa biyahe. At malamang, sasabihin pa na kaya nga sila hindi sumasama sa rali. Rali nang rali, nakakaperwisyo naman ng kapwa.

Ang di pa pinauupong student regent, kagagaling lang sa sakin, pero walang maliw sa pag-ariba sa mikropono. Dumating ang mga guro sa Science. Hanggang sa kasagsagan, may 200 estudyante, kawani, guro at komunidad na nasa harap ng Quezon Hall.

Nagprograma rito kahit mainit pa rin. Mataas ang energy level ng mga nagtalumpati. Pati ang grupong gamelan, naghubad pa ng mga sapin sa paa para makapagtanghal. Yung isang performer ay buong siglang nagsayaw sa mainit na espalto.

May klase ako kaya hindi na nakasama sa martsa at noise barrage sa Philcoa. Ilang beses din kasing nakansela ang klase dahil sa bagyo at isang paggagawad na di kaagad natapos. Pakutyang tanong ng isang kaguro, “Bakit ka pa kasi magtuturo?” Nagkibit-balikat na lamang ako. Hindi naman lahat sa klase ay makakaunawa, at di ko rin sila mahahaltak na sumama sa pagkilos.

Maliit man sa tinarget, di matatawaran ang ganitong pagkilos. Ito ang panahon ng lokal na pagkilos, kung ano ang kakayanin pero paratihang tinatangkang palawakin, mas higit pang paigtingin. Mabuti na ito, kaysa manahimik na lamang sa tabi. Isipin na wala nang mabuting nagagawa ang pagsama sa rali.

Oo, marami na rin kahit sa UP ang naniniwala sa ganito. At ang temper sa pagkilos ay hindi lang naman monopolyo ng isang unibersidad. Mabuti pa nga sa UP, may ganitong kilusan at aktibistang nagpapaalaala sa kapwa na “Hoy, sandali lang. Skolar pa rin kayo ng bayan kahit na komersyal na matrikula ninyo!”

Ang bawat pagkilos ay pag-usad sa daloy ng kasaysayan. Mahalaga ang pagkilos dahil dito nakokonsolida ang pagtaas ng kamulatan—kung bakit lampas ito sa antas ng individual, kung bakit may mas malaking sektor at kilusang masa na kinabibilangan ng higit pang lakas. Ito ang nakakapukaw ng damdamin, para higit pang mag-organisa at magpakilos ng kapwa.

Walang ibang rekurso ang mamamayan kundi sa politikal. Ang politikal ang substansya ng transformasyong pang-individual, kolektibo at panlipunan. Kung walang politikal na kamulatan—lampas sa sarili, may kaisahan sa kolektibong adhikain, kumikilos at nagpapakilos—walang magaganap na pagbabago. Tanging ang sarili ang maisasalba sa metapisikal na antas lamang.

Parang pagsisimba, akto ng pagmo-malling, o panonood ng sine. Tanging ang sarili ang naitatakas sa historikal na lagay, kahit pamandalian. Ang posibilidad ng kolektibong pag-ahon ay inaantala ng pagnanais ng sariling redemsyon. Nakakatrafik, sagabal, lalong di magpapasok ng kapital ang investors… Isumbat ang diskurso ng estado na parang mini-Arroyo kung umasta na ang individual.

Kaninong interes ang dadalahin ng tao, kumilos o hindi ito? Sino ang pinapanigan? Tandaan na ang hindi pagpanig at pagkilos ay isa na ring paraan ng pagpanig at pagkilos, pabor sa namamayaning kaayusan ito. Kaninong SONA ang pinanigan? SONA ba ni Arroyo sa poder ng mismong kapangyarihang politikal, o ang SONA ng mamamayan, sa espasyo ng lansangan?

Ang nakaupo sa pader ng gitna, lalamunin ng magkabilaan.

SONA-ta ng Linlangan, Kulturang Popular Kultura Column, Bulatlat.org

imahen mula sa Arkibongbayan.org

SONA-ta ng Linlangan

Ang sonata ay isang musical form na matingkad ang harmonic at tematikong organisasyon: may simula, pag-unlad at sintesis. Doble ang katingkaran ng oranisasyon nito, kung isasama pa ang pagkumpas ng orkestra, o ang orkestrasyon (operasyonalisasyon) ng sonata.

Kaya ang taunang State of the Nation Address (SONA), lalo na sa yugto ni Gloria Arroyo, ay masasabing isang sonata, dobleng orkestrasyon ng linlangan ng estado sa mamamayan nito. Una, walang masamang balita ang inaanunsyo sa SONA, tanging maniningning na nagawa, ginagawa, at gagawin ng presidente at kanyang kabinete. At kung magpakaganito, walang failure na masasaisip sa sinumang nanunungkulan.

Ang tanging babanggitin na disclosure ay ang paisa-isang problemang di naman kayang solusyunan—mga balakid na nanggagaling sa inepektibong lumang sistemang nais ngang lunsaran ng minumungkahing pagbabago at pag-unlad ng nanunungkulan. Tagumpay-pay-pay! ang aalingangaw sa SONA sa Batasan Pambansa. Di nga ba’t paratihan ang pagbilang at pagbanggit sa ilang beses na pagkaistorbo (kunwari pa raw!) sa daloy ng talumpati ni Arroyo ng masibong palakpapakan (ng pala?) ng tagapakinig nito.

Ikalawa, ang inobasyon ni Arroyo sa naunang mga presidenteng nagbigay ng kanilang SONA ay ang paggamit nito ng high-tech multi-media presentation: powerpoints, news clips, animation, slide show, at iba pa. Nagmimistulang circus sa dami ng jina-juggle ni Arroyo bilang ring master ng palabas. Sa kanyang masteri ng teleprompter o ang pagbasa ng talumpati na nagmimistulang parang saulado niya ang mga bahagi nito, siya ang henyo ng pambansang pag-unlad—kung paano tayo aabante mula sa krisis at abang lagay, tungo sa lupang pangako (kasama ang Constituent Assembly na magdaragdag ng anim na taon sa kanyang panunungkulan!).

Isang maningning na SONA-ta ng linlangan! Hindi man lang pagsisinungaling ito dahil sa lohikang tinutumbok ng taunang talumpati, napapagdikit ang tama at mali para kahit mali ay maging tama, at ang maling tama ay maging katotohanan. Ang pwersa na ang mali ay nagiging katotohanan ang afekto ng politikal na kapangyarihan: naipapasa bilang normal at unibersal ang kasinungalingan ng pambansang lagay sa pamamagitan ng pagtanto sa orkestrasyon ng SONA bilang ofisyal na pambansang script.

Ito ang kwentong nais ipapaniwala ng ritwal ng taunang SONA. Ito ang primordial na naratibo ng pagkabansa—ang ofisyal bilang hulmahan ng susunod pang pagsisinungaling, na sa kalaunan ay nagiging pagsasabansa sa pamamagitan ng paglilinlang. Ground zero kumbaga ang SONA ng orkestrasyon, manipulasyon, kontrol, at dominasyon ng estado sa mamamayan nito. Na sa maraming postmodernista, ang ganitong pagsusuri sa estado ay hindi matwid, hindi naman hunghang ang mamamayan para simpleng tanggapin ito.

Sino ang mas hunghang? ang mamamayang walang pagpipilian kundi ang sumunod sa social script ng ofisyal na bansa, o ang kritiko sa ivory tower na akala ay bubuti pa ang lagay ng mamamayan—dahil siya mismo ay mabuti naman ang lagay kumpara sa mamamayang kanyang ina-agenda—kahit hindi? Sino ang tunay na baliw sa pag-unawa ng pambansang lagay na taunang inaakda ng SONA?

Hindi pa ba nakakasapat ang urban legend sa ginawang poster child ng kahirapan na nais matulungan ng SONA ng mga pambansang administrasyon? Si Felipe Natanio, mas kilala bilang Mang Pandoy, ay ginamit ni Fidel Ramos bilang mukha ng kahirapan. Nabubuhay na sadlak sa matinding kahirapan, binigyan ng talk show “Ang Pandayan ni Mang Pandoy” at kumita ng P2,000 bawat episode sa tatlong taon nitong paglabas sa walang nanonood na Channel 4, ang channel ng gobyerno?

Marami rin siyang nakamit na limos mula sa iba pang politiko. Ginawa siyang consultant ni Jose de Venecia, Jr., at nakakuha rin ng pondo mula sa pamahalaan ng Quezon City. Binigyan din siya ng bahay, pero naibenta niya ito. Nang hindi bumuti ang kanyang mga binuksan na negosyo, napilitan itong magtrabaho muli bilang tindero ng gulay at hardinero para mabuhay ang kanyang walong anak. Namatay si Mang Pandoy noong 28 Agosto 2008 sa TB, at kinailangan muling dumulog sa DSWD para mailibing ito.

Anong uri ng buhay itong umaasa na lamang sa limos ng nanunungkulan? At kahit pa maging “it” boy si Mang Pandoy, hindi pa rin nakakasapat ang tulong (limos) ng gobyerno. Hindi sistematiko ang tugon sa isang malawakang sistemikong problema ng kahirapan. Kaya ang tugon ay charity work. Paano ang milyon-milyong mamamayang di naging poster child, tulad ni Mang Pandoy at ang tatlong taga-Payatas na bangkang batang dumulog kay Arroyo?

Sa unang SONA ni Arroyo, iniharap niya sa publiko ang tatlong magkakapatid na nagsulat ng kanilang mga pangarap na trabaho para sa magulang, edukasyon para sa sarili, at lupa para sa pamilya sa papel na ginawang bangka, ipinaanod sa estero, at sa mahika ng kathang imahinasyon, tumuloy sa Malacanan at nabasa ni Arroyo. Kaagad na ibinigay ni Arroyo ang mga kahilingan, at ngayon nga ay may kalahating milyong pondo na ang nagagamit para pag-aralin ang mga ito.

Ang kawanggawa-mode na tugon sa malawakang kahirapan ay naperfekto mula sa aral sa trahedya ni Mang Pandoy, at sa tasitong tagumpay ng pagtulong sa pamilya ng mga bata sa Payatas. Hindi nga ba’t sa jumpstarting ng pambansang ekonomiya ni Arroyo sa edad ng global at politikal na krisis nito, namudmod ito ng P500 sa mga pamilyang hindi makalampas sa itinakdang halaga ang kanilang bill ng Meralco? O ang pamumudmod na murang bigas—na binabantayan ng armadong militar—sa hanay ng milyon-milyong mamamayang limitado ang pera para sa pagkain?

Paano nangyari ang ganitong pambansang lagay na umaasa na lamang para mabuhay sa pagsasanla ng kolektibong pangarap ng pag-unlad sa individualisadong akses sa kakilalang politiko? Ang sinasabing pinakatampok na kasalanan ni Joseph Estrada sa bayan ay ang paglako nito sa pangarap ng bayan bilang katumbas ng pangarap niya: na siya ang katawan ng pangarap ng pag-unlad. Kaya nang lumabis ang siga nitong pagma-manage sa bansa bilang kanyang sariling teritoryo, nag-aklas ang mamamayang ninakawan ng kanilang pangarap. Anong kataksilan!

Walang pangako si Arroyo na siya ang kakatawan sa pangarap ng mamamayan. Nasadlak siyang maging pangulo nang mapatalsik si Estrada, at matapos nito, kinarir niya ang paghawak sa kapangyarihan. Sa panahon ng mga krisis sa kanyang administrasyon, kasama ng serye ng korapsyon at pagsisinungaling, nagiging invisible president ito. Hindi nakikita.

Business-as-usual ang kanyang dharma sa panunungkulan. Parang wala lang, walang nangyari kaya walang paliwanag. At tanging sa SONA ito hindi magpapaliwanag kundi kakatha ng pambansang kwento nais ipaniwala sa bayan. Na kahit na maraming akusasyon at batayan ng pagkalaglag niya sa kapangyarihan, siya pa rin ang best option ng bayan sa taong darating, at kung papangarapin ni Arroyo, tulad ni Marcos, hanggang magpakailanman.

Noong lumalaki kami sa panahon ng diktaduyang Marcos, parating panakot sa amin ay si Marcos lang ang makikilala naming pangulo. Tila may katotohanan ito sa edad ng mga henerasyong lumaki at nagkamalay sa panahon ng rehimeng Arroyo. At ang complacency at pasibong asta na wala nang magagawa ang nagmumulto sa amin at sa kasalukuyang henerasyon. Panahon na para magsaya, forgets na ang problema, huwag na magpa-cry-cry, kaya join na lang kayo, let’s all have a good time.

Ang extra-challenge sa amin na napagtagumpayan ng henerasyon ko ay ang pagpapatalsik kay Marcos. At sa sumunod na henerasyon, ang kay Estrada. Ang extra-challenge sa kasalukuyang henerasyon ay kundi man mapatalsik, tiyaking ito na ang huling SONA at SONA-ta ng linlangan ni Arroyo.

Lohika ng Rali, Kulturang Popular Kultura Column, Bulatlat.org

Lohika ng Rali

Naitatanong ko sa mga estudyante kung nakadalo na ba sila ng rali. At parati pa rin akong nagugulat na mangilan-ngilan lamang ang magtataas ng kamay para magsabing nakadalo na sila. Iniisip kong ang rali ang isa sa mga check-activity sa UP, kundi man sa buhay-kolehiyo.

Hindi ba’t ito ang exemplaryong aktibidad bilang patunay ng liberal na edukasyon sa kolehiyo’t unibersidad? Kaya nagtatagumpay ang reaksyonaryong edukasyon sa kapasidad nitong ipaloob ang introspeksyon—pumukaw sa sariling pagkatao at individualismo, o gawing personal na justifikasyon ang postmodernismo, pluralidad ng identidad at subject-position para sa individual na proyekto.

Kung papaloob ito, nakokompartamentalisa ng reaskyonaryong edukasyon ang kaalaman sa individualismo lamang. At sa akin, given na ito sa tertiaryong edukasyon. Ano pa ang aasahan kundi sa pangkalahatan, ang kamulatan ay yaong bite-size lamang, madaling nguyain, lunukin at matunawan na kaalaman—mga hindi nakakayanig ng estado poder?

Kaya iniisip kong nandito ang puwang ng aktibismo sa sektor ng edukasyon: ang kapasidad ng politikal na proyekto na mailabas ang panloob na pagpapailanlang ng kaalaman, mailabas ang kaalaman para maging giya sa mapagpalayang pagkilos. Kung hindi inaasahan ang politikal na pagkilos kahit pa sa pinakaliberal na sityo ng tertiaryong edukasyon, ang politikal ay iaasa sa aktibismong peripheral sa mismong tertiaryong edukasyon.

At ang temporal na formasyon ng aktibismo ay ang rali. Ito ang pagpukaw sa damdamin ng mga tao, mag-isip at mapaisip na kumilos sa lambas ng kanilang comfort zone, makiisa sa kolektibong kahalintulad kundi man mas maigting ang lagay sa estadong karahasan at kahirapan. Sa pamamagitan ng mob (mobilisasyon), naisasabuhay ang pag-aaral sa teorya at praktika ng pagkilos at pag-oorganisa.

May kaayusan ang mob, taliwas sa “mob mentality” o ang insureksyonaryong katangian ng mga abang nagkakaisa at nakakapaghasik ng sporadiko at spontanyong paghihiganti sa umaapi, kalakhan ay simbolo lamang ng umaapi (tindahan at katawan ng Tsino bilang representatibo ng lahat ng nagpapahirap na dayuhan sa bansa, halimbawa). Ang mob ay nagsisiwalat ng alternatibong formasyon ng potensyal ng kasalukuyang aktibismo tungo sa hinaharap nito.

Sa mob, nauuna ang mass leaders, sila ang literal na nagdadala ng tarpauling nagbabandera ng call ng pagkilos. Matagal na pinanday ng pagkilos at pag-aaral, pag-oorganisa ang marami sa mga lider. Sila ang mga mukha ng kanilang sektor at ang isyung dinadala ng mga sektor. Sa likod nito ay ang flags ng mga organisasyong kasapi sa rali. Ipinapakilala ng mga nagkakaisang hanay ng bandera ang nagkakaisang hanay ng mga sektoral na organisasyon.

Compo (composite) unit ang madalas ay nasa likuran ng mass leaders. Sila ang mga tagapagtanggol sa mga lider, kung sakaling may maganap na gulo at dispersal. Sila ang pumapaharap sa mob kung sakaling di magkasundo ang negosasyon, lalo na kapag nagsimula nang i-disperse ang mob. Samakatuwid, sila ang nagbibigay-proteksyon sa mga lider, at ang haharap sa mga pulis sa pagkakataon ng dispersal ng mob.

Sa martsa, bawat organisasyon ay nakapaloob sa mga sektor. Kung ito ay pagkilos para sa Mayo Uno, ang bulto ng mob ay ang mga manggagawa, at natural na sila ang nasa unahan ng martsa. Sesegundahan sila ng mga iba pang kaisang sektor: magbubukid, kababaihan, youth, teachers, government employees, health, science, at iba pa. Maayos ang formasyon ng bawat organisasyon at sektor, na magtitiyak nang maayos na formasyon ng mob.

“Buddy-system” ang karaniwang tawag sa sistemang seguridad sa loob ng mob. Ibig sabihin nito, ang bawat kalahok ay may katuwang. Sila ang magtitiyak ng kabutihan at kagalingan ng bawat isa sa loob ng mob. Magkasama sila sa paggawa ng errands (tulad ng pamumudmod ng statement, pagkuha ng donasyon, pagpinta ng calls, at iba pa), sa talakayan, sa pagkakapit-bisig.

Gusto ko ang konsepto ng kapit-bisig. Nagaganap ito kapag malapit na, kundi man nasa poder na nang paggaganapan ng rali. Nagkakapit-bisig bilang literal at figuratibong pagpapakita ng nagkakaisang lakas ng mga kalahok sa rali. Pumupostura ang formasyon na handa ito sa anuman, maging sa dispersal. Parang kadenang di mapuputol ang formasyon kapag nagkapit-bisig.

Natatangi si dakilang filmmaker na si Lino Brocka dahil sa inkorporasyon ng rali sa marami niyang mga pelikula. Sa pelikulang Maynila Sa Kuko ng Liwanag (1975), dinagdagan ni Brocka ng pagpipilian ni Julio Madiaga. Nakabatay ang pelikula sa nobela ni Edgardo Reyes, na seryalisado sa Liwayway mula 1966 hanggang 1967. Sa nobela, walang pagtukoy sa rali bilang representasyon ng kolektibong opsyon sa predikamento ni Julio, at sa kanyang sistemikong pagkasadlak sa syudad.

Dalawa ang inobasyon ni Brocka sa pelikulang ginawa halos isang dekada nang unang lumabas ang nobela sa pahina ng magazin. Una, binakla ni Brocka ang isang modalidad ng pag-angat ni Julio. Sa nobela, hindi pumasok sa massage parlor si Julio. Sa pelikula, nag-sideline si Julio. At sino nga namang piyon ang hindi gagamitin ang sariling katawan, lalo na kung may hitsura katulad ni Julio, para sa sexual-kapalit-ay-pera na temporaryong pag-angat?

Nakatanggap si Brocka ng paglalait mula sa iba pang kasapi ng Agos Sa Disyerto na pakiwari ay binaboy ang obra ni Reyes. At ikalawa, ipinasok ni Brocka ang isang pang modalidad ng pag-angat: ang pagsali sa rali. Naglalakad si Julio sa eksena, walang misyon sa araw na iyon kundi mag-isip at nagawi siya sa kahabaan ng Recto. Tumanghod siya sa nagmamartsang raliyista, at binati siya ng isang kakilala.

Kung tama ang alaala ko, nagkumustahan sila, at para pa nga yatang inaya ng kakilala si Julio. Pero kumukulo na si Julio, kamamatay lang ni Ligaya. Pinatay ni Ah-tek si Ligaya at nag-iisip siya ng paghihiganti. Bawat kabanata ng nobela ni Reyes ay ang unti-unting paglubog ni Julio sa kumunoy ng syudad, hanggang sa huling kabanata, tunay na siyang nilamon ng syudad. Ni kukong laki ay walang nakitang liwanag si Julio.

Binigyan ni Brocka ng liwanag si Julio, kahit hindi nito napansin. At ito ang historisasyon ng individual na kaganapan sa panahon ng diktadurya ni Marcos—na ang rekurso ay hindi ang lumpen na paghihiganti na uulit-ulitin ni Brocka sa Jaguar at Bona. Ang rekursong isinawalat niya, kahit katiting man, ang rali at pagkilos ay magiging lagusan ng sukdulang pagpili sa isa sa mga huling obra ni Brocka, ang Orapronobis.

Dito sa pelikula, ang rali ay hindi na nakakasapat para sa antas ng pang-estadong karahasan at pagpapahirap. Ang pipiliin ng tauhan ay ang pagpapatuloy niyang pagkilos sa kilusang andergrawnd, matapos nang mahabang pagproproseso ng mga panlipunang kaganapan, pati ang pagbibigay ng pag-asa sa rehimeng Aquino.

Matagal nang patay si Brocka, at nakaratay naman si Aquino. Patuloy pa rin ang fasismo at sistemikong pagpapahirap ng estado ni Gloria Arroyo. Tulad ni Marcos, at ang iba pang nagtangkang maghari magpakailanman, nagbabadya si Arroyo nang panibagong pag-aakda sa konstitusyon para magtagal pa ito sa kapangyarihan. At kahit simple ang kahilingan para matinag ito—ang dagdag na bilang ng pinakamaraming katawan sa kanyang dapat ay huling SONA—wala pa rin ito sa bokabularyo ng maraming nagkikibit-balikat na lamang o umaasang iba ang gumawa ng laban para sa lahat.

Ang lohika ng rali ay ang ehersisyo ng pakikibaka sa tagumpay. Sa rali, pakiramdam ko ay para na rin tayong nagtagumpay, malaki man ang bilang o hindi. Nagkakaisang-hanay ang mga individual at sektor, nabubuo ang alternatibong formasyon ng mamamayan laban sa panunupil ng estado. Sa pagkakapit-bisig, dama ko ang pakiwaring tagumpay: hindi man sa aktwal, sa sandali ng kaisahan, na pwede ngang magtagumpay kung patuloy ang paghayo’t pagpaparami.

At ito ang lohika ng rali, kung bakit sa SONA ay lalabas ako ng opisina at unibersidad, tulad ng marami pang iba sa kanilang mga bukid, pabrika, tahanan, at pamayanan, para irehistro ko ang pagtutol sa isang mapanupil na estado, para matiyak, sa pagkakataong ito, na hindi na muling maghari ang dapat ay matigil na ang paghahari. At sa ilang saglit, madadama ko ang kaisahang magbabadya ng pakiwari ng tagumpay sa mas matagal na hinaharap.

Xeroxing ng Manila, Pasintabi Column, Pinoyweekly.org

imahen mula sa http://www.moscowfilmfestival.ru/eng/31/films/31079/

Xeroxing ng Manila

May intra-subgenre ang “city films.” Maaring pumaloob sa social melodrama (Maynila sa Kuko ng Liwanag, ang kinikilalang opening film ng second golden age, ni Lino Brocka), komedi (Tisoy ni Ishmael Bernal), aksyon (Gangland ni Peque Gallaga), at iba pa. Mahalaga ang hitsura ng syudad sa pagsusubstansya ng pelikulang ang pangunahing ethos ay ang dialektika ng kalabisan at kakulangan ng Manila bilang pangunahing sentro ng bansa.

Pangunahin kaya pangunahin din sa problema, gayong salat pa rin sa tampok na marka ng global na modernidad. Ang afinidad ng city films ng Third World, tulad ng City of God (Brazil) at Tribu (Pilipinas) ay ang formasyon ng isang axis ng alternatibong modernidad—kung saan ang panlipunang kahirapan at karahasan ay magkasalikop na dinadanas ng pinakaaba sa mga abang mamamayan ng syudad. Binabandera ang alternatibong kosmopolitanismo, kung saan ang pambansang batas at kaayusan ay hindi lubos na nakakatagos.

Manila (2009) ang titulo ng back-to-back na pelikula nina Raya Martin at Adolfo Alix, Jr., ilan sa mga pinakaprolifikong filmmakers ng kasalukuyang Philippine indie cinema. At ito ang isa pang pelikulang nagtatangkang i-xerox ang ethos ng city film, gayong malinaw rin ang orihinal na kopya na pinaghahalawan nito.

Ang kay Martin ay ang take-off sa umaga ng karakter na lalaki sa City After Dark/Manila After Dark (1980) ni Bernal. Ni-reyd ang tinatangkilik na sauna ng dating William Martinez na karakter (naging taxi driver sa bersyon ni Martin), ngayon ay isinabuhay ni Piolo Pascual, ang producer ng xerox copy. Isang araw lamang ang unang bahagi, ang paghahanap ng tauhan sa kanyang sariling paglubog at pagka-solve, sa pagbatak ng shabu kinagabihan.

Sa segment ni Alix, muling isinapelikula ang kanyang bersyon ng Jaguar (1979) ni Brocka. Isang gabi lang ang segment na ito. Wanna-be bosing ang karakter ni Piolo, isang bodyguard ng batang politiko. Sa pagtatanggol sa kanyang amo, at ang parusa sa pagnanais makaangat nang lampas sa itinakdang antas panlipunan, nakapatay siya ng karibal ng amo. Pinabayaan siyang mag-isa ng kanyang amo. Nagpaalam siya sa kanyang ina (Anita Linda noon at ngayon).

Tumungo sa kakilala (Mengie Cobarubias, ang gumanap ding dating amo sa orihinal) sa tambakan ng basura. Sa sona na ginanap sa lugar, tumakas ang tauhan. Nahuli sa tuktok ng basura. At ito ang inobasyon ng bersyon ni Alix—sinalvage ang tauhan. Nakulong ito sa orihinal na parang hayop, pinagsindi-patay ang lighter na bigay ng amo.

Magduda sa anumang pelikula na nakatago sa “homage” o “remake,” lalo na ng mga klasikong akda. Hindi lubos na nagtagumpay si Carlitos Siguion Reyna sa kanyang adaptasyon ng mga klasikal na nobela sa exotikong lokal na tagpuan. Ang pinakarumal-dumal dito ay ang total remake ng parehong shots ng Psycho ni Gus Van Sant mula sa orihinal na klasiko ni Alfred Hitchcock. Sa bansa, ang sukdulang problematikong remake ay ang mga remake ng klasikal na gawa ni Celso Ad Castillo na siya mismo ang nag-remake.

Hindi magandang hudyat din ito sa napakabatang Philippine indie cinema. Nauubusan na ng kwento ang kasalukuyang henerasyon ng filmmakers na kailangan na nitong manghiram sa naunang mga pelikula—mga kanonikal at nananatiling cutting-edge pa rin. Saan nanggagaling ang confidence ng mga batang filmmaker? Nag-aalumpihit marahil sa kanilang libingan ang matataray na direktor na sina Bernal at Brocka.

Nananatiling cutting-edge ang mga pelikula nila dahil sa dalawang historikal na dialog na ginawa ng mga ito: una, ang kapasidad ng kanilang pelikula na magbigay komentaryo sa historikal na panahon na pinagmulan ng kanilang mga obra, ang diktadurya ni Marcos (at hindi ito reproduceable); at ikalawa, dahil grounded sa kasaysayan ang kanilang akda, at dahil hindi naman lubhang naglaho ang mga isyung kanilang piniling talakayin, operasyonal pa rin ang lohika ng sining sa kasalukuyan.

At ito kakulangan ng pelikulang sumi-xerox sa Manila. Ano ba ang piniling talakayin, maliban sa link sa nakaraang obra? Ano ang kanilang komentaryo sa kasalukuyan, na tanging sa kasalukuyang kaayusan lamang maaring mangyari ang nangyari sa pelikula? Kaya ang hitsura ng syudad sa Manila ay backdrop lamang ng mga nakita na natin.

Disjointed ang fragments ng tagpuan—ang binabalik-balikang eye-candy ng kahirapan at moderno, ang Escolta; ang bagong red-light districts sa EDSA Pasay at Quezon Avenue; ang Smoky Mountain na na-reproduce na rin sa marami pang sityo sa Mega-Metropolitan Manila; at iba pa—kaya walang spesipikong sityo ng pag-unlad, humanisasyon at dehumanisasyon ng tao at kolektibo. Ethos ng generikong tao mula sa ethos ng ginawa ring generikong Manila ang kinalabasan ng pelikula. Purong sinematiko kaya nakabitiw sa potensyal na makapagbigay ng matalas na panlipunang komentaryo.

Prettified na kahirapan, gaya ng sabi ni Pascual sa pagpapakilala sa kanyang pelikula, para makita ang “the other side naman of Manila” kahit pa itong other side ang tunay at malawakang mukha ng syudad. Ang hindi rin akma sa pelikula ay ang mismong artista nito, na taling-tali sa star system ng studio o industrial mode of production. Hindi mapagpag ni Pascual, kahit pintahan at pakintabin pa ng uling ang kanyang mukha sa Jaguar segment na hindi maging mukha ng industriyang tinataliwas ng Philippine independent cinema.

Nawala ang grit nina Bernal at Brocka, nalabi ang museum art piece na social realism sa pelikulang Manila. At dahil nagkaganito, lutang ang pelikula sa pangangailangan ng pambansang cinema kina Bernal at Brocka. Ang inaako ay ang stilo, hindi ang substansya kung bakit mga 30 taon na ang nakakaraan, ang orihinal ay nananatiling abante sa politika ng kasalukuyang xerox.

Saga ni Sarah, Pasintabi Column, Pinoyweekly.org

Saga ni Sarah

Walang nagsabi kay Sarah na aabutin ng siyam-siyam ang kanyang pagiging permanente sa pagtuturo. Pumapatak nang isang taon at kalahati ang proseso, at wala pang katiyakan kung kailan ito bababa. O kung aalukin o tatanggihan ang kanyang aplikasyon.

Ito ang tinatawag na interregnum ni Antonio Gramsci, na ang kanyang paliwanag ay hindi pa namamatay ang luma gayong hindi pa isinisilang ang bagong kaayusan. Mala-mala, kumbaga, na tulad ng mga palaisipan, wala rito, wala roon; o hindi tao, hindi hayop…

Na kung iisipin naman, lahat ng karanasan ay dinadanas sa yugto ng interregnum. Walang lubusang apropriasyon o subersyon sa kasalukuyang kaayusan, gayong hindi rin naman lahat ay negosiasyon. Tanging sa lilim ng akademya ang mga radikal na kaisipan nagkakaroon ng ugat at sanga, dahil may pangako ang akademya ng ideolohikal na tunggalian—dahil sa lebel lang naman ng idea ito maaring umusbong, umunlad, magbunga at magmaterialisa.

At ito ang pangunahing “krimen” na ipinadanas kay Sarah: na tanggalin ang kondisyon ng posibilidad sa ideolohiya sa akademya. Matapos niyang mamuhay at ituring ang akademya bilang tahanan ng sampung taon, at hanggang sa mga araw na ito ay wala pa ring formal na pagpapaabot ng kadahilanan ng pagtanggi sa tenure, kundi man kung bakit hindi pa ito ipinagkakaloob, ay inibsan na ang kontraryong kamalayan sa poder na ito.

Hindi lamang halos ipinid na ang pinto ng akademya kay Sarah. Ang nauna nang ipinid ay ang pag-asa sa kontraryong kaisipan at pagkilos na maaring tanggapin ng postura ng UP, ang tinatawag na exemplaryo ng liberalismo sa tertiaryong edukasyon. Akademya na ang isinasarang pinto dahil kung i-deny ang tenure ni Sarah, wala itong malilipatang ibang kapantay na karanasang UP.

Hindi nga ba’t tatlo o apat lang naman ang institusyon ng higher learning, mali man, na binibigyan-turing ng lipunang Filipino? Ang alingasngas ng kawalan ng tenure kay Sarah ay hahabol sa anumang unibersidad na pag-aapplyan nito. Sino ang gustong kumuha ng professor na kahit akademikong kwalipikado ay may tanong sa di akademikong gawain nito, kahit hindi naman dapat?

Malapit ang turing ko kay Sarah. Ko-editor kami sa pinakapaborito kong librong nalathala, Akademics Against Political Killings. Na kahit tadtad ng typo ay hindi pa rin matatawaran ang napapanahong interbensyon ng progresibong kaguruan sa di pa ring tumutumal na politikal na pagpaslang at abduction sa mga aktibista. Si Sarah ang isa sa pinakaorihinal na manunulat at kritikong panlipunan na natunghayan ko.

Kasama ko siyang natuto sa running. Ang aming itinakdang petsa ng pagkatuto ay ang unang fun run, 5K sa UP noong Agosto 2007. Pareho kaming halos mamamatay bago pa man matapos ang takbong ito. Ngayon ay minamani na lang namin ang 5K. At dumadalas ang pagsasama namin, kabilang ang iba pang guro, sa mga fun run. Tunay na isa itong sanktuwaryong aktibidad. Na kahit mabigat ang pasanin sa trabaho, o sa kanyang kaso, ang nagigipitang bato sa interregnum, ay nariyan ang running, umambon man o umaraw.

Na bago magmukhang parangal at letter of recommendation itong kolumn, nais ko na lamang banggitin ang isang aspekto ng buhay. May mga taong dumarating sa buhay, may mga taong nawawala, lumiliban at bumabalik kahit paminsan-minsan, o permanenteng lumiliban. Ibang bagay pa kung bakit sila pinatutuloy o sa gate lamang kinakausap, o iniiwasan na parang walang tao sa bahay. Na ang katok o door bell ay kasing tindi ng antisipasyon kung ano ang dapat gawin, kaya ang madalas piliing gawin ay wala na lamang gawin.

Si Sarah ay dumating at tila hindi na aalis sa buhay ng maraming tao. Hindi naman sa pag-aangkin dahil si Sarah pa ang huling taong gustong magpaangkin bilang karelasyon, katuwang, kasama at kaibigan. At madalas nga ay nababalitaan ko na lamang, tulad ng ibang pang maimbentong rason ng di pagsulpot o pag-text back, na mayroon itong reunion sa mga kaklase niya noong high school, college, at pati grade school.

Hindi bumibitaw si Sarah, kaya hindi rin ako bibitaw. At ang iba pa niyang kasama. Sa edad ng interregnum, sa pinakalakas na kalabog ng isinasarang pinto o pinakatago—at kung gayon, pinakamalalim—na latay sa kalamnan, ang saga ng tenure at katarungan ni Sarah ay saga ng lahat ng guro at manggagawa sa edukasyon sa papakitid na siwang ng liberalismo sa edukasyon. Kung bakit tayo nandito at wala sa ibang lugar. Kung bakit ito ang pinili nating arena para makipagtunggali.